(Вялікая Айчыная вайна ў творах беларускіх пісьменнікаў)
Вайна пакінула свой жахлівы след у сэрцах людзей. Дзякуючы расказам дзядоў і прадзедаў, у кожнай сям'і жыве ўспамін пра страшныя і горкія гады, якія давялося перажыць Радзіме. Апавяданні, вершы, паэмы аб вайне – гэта летапіс жалю, болю і надзеі, якая заўсёды жыве ў сэрцах людзей. Яны поўныя веры ў Перамогу і ўсхваляюць мужнасць, сілу і годнасць мужчын і жанчын, якія здолелі перажыць і перамагчы ў самым страшным, што можа здарыцца ў чалавечым жыцці…
Цаніце, людзі, мір, прашу, цаніце,
Шануйце тых, хто нам яго здабыў,
Чые імёны свецяцца ў граніце,
Хто больш жыцця радзімы край любіў!
Надзея Парчук
Вяршыцкая, Т.Р. Боль і гнеў. Халакост і Супраціўленне ў Навагрудку = Боль и гнев. Холокост и Сопротивление в Новогрудке = Pain and anger/ Holocaust and Resistance in Novogrudok / Т.Р. Вяршыцкая. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2019. – 144 с. : іл. – (Беларусь. Трагедыя і праўда памяці).
Навагрудак вылучаўся выключна добрай арганізацыяй яўрэйскай абшчыны. Гэта стала адной з умоў паспяховага супраціўлення яўрэяў Навагрудка ў гады нацысцкай акупацыі. Асобныя раздзелы кнігі прысвечаны нацысцкаму акупацыйнаму рэжыму і Халакосту ў Навагрудку, прыводзяцца ўрыўкі з дзённіка Беньяміна Берковіча, вязня навагрудскага гета.
Выданне заснавана на рэальных фактах, яно паказвае страшную праўду, якая прымушае адчуць боль і трагедыю людзей, якія сталі ахвярамі нацысцкай акупацыі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.У цэнтры ўвагі трагедыя татальнага знішчэння нямецка-фашысцкімі захопнікамі яўрэйскага насельніцтва Навагрудчыны, яго гераічнае супраціўленне нацысцкім катам, якое дазволіла выжыць шматлікім вязням гета.
Завяршае кнігу кароткае апісанне турыстычнага маршрута з Навагрудка ў Налібоцкую пушчу, дзе знаходзіўся лагер Бельскіх, які жыхары навакольных вёсак назвалі Лясным Іерусалімам. Партызанскія шляхі вядуць па мясцінах, дзе каля 600 яўрэяў перажылі карную аперацыю “Герман”. Выданне прызначана для шырокага кола беларускіх і замежных чытычоў, найперш для моладзі, якая павінна ведаць трагічныя старонкі гісторыі.
Яцкевіч, Н.А. Трасцянец. Трагедыя народаў Еўропы = Тростенец. Трагедия народов Европы = Trastsiаnets. The tragedy of the peoples of Europe / Н.А. Яцкевіч, М.Г. Нікіцін. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2018. – 128 с. : іл.
Пачынаецца гэта кніга з гісторыі вёсак Малы і Вялікі Трсцянец: пачынаючы з XVI стагоддзя і заканчваючы пачаткам Вялікай Айчыннай вайны. На адной са старонак – фотакопія дакумента 1600 года аб перадачы нейкіх зямельных уладанняў, фотаздымак царквы, якая паўтарае форму той, што стаяла з XVI па XX стагоддзе. Далей выкладзена гісторыя трагедыі, пачынаючы ад стварэння Мінскага гета ў 1941 годзе. Затым у кнізе выкладзена падрабязная гісторыя вывучэння Трасцянецкай трагедыі навукоўцамі: пачынаючы з 1941 года і заканчваючы нашымі днямі. Невялікі раздзел прысвечаны іншым, найбольш знакавым месцам знішчэння людзей на Беларусі. Можна даведацца пра Масюкоўшчынскі лагер, Лупаўскі лагер для ваеннапалонных, пра Азарыцкія лагеры смерці. Апісаны ў кнізе і сучасныя дзве чаргі Мемарыяльнага комплексу “Трасцянец”, якія адкрыліся ў 2015 і 2018 гадах.
Апошні раздзел кнігі – гэта экскурсія па Мемарыяле “Благаўшчына. Апошні шлях”. Яна праводзіць чытачоў па дарозе, якой вялі людзей ад шашы да месцаў расстрэлаў, тлумачыць сімволіку такіх мемарыяльных аб’ектаў, як “Плошча Жыцця” і “Зала Чакання”, залы памяці “Вагоны”, “Плошча Парадоксу”. Усе іх можна бачыць на фотаздымках. Выданне прызначана для школьнікаў і навучэнскай моладзі Беларусі, а таксама для шырокага кола чытачоў, якія цікавяцца гісторыяй Радзімы.
Зельскі, А.Г. Хатынь. Трагедыя беларускага народа = Хатынь. Трагедия белорусского народа = Khatyn. The tragedy of the Belarusian people / А.Г. Зельскі. – 2-е выд. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2019. – 14 с. : іл. – (Беларусь. Трагедыя і праўда памяці).
Пякучы боль Хатыні – гэта боль усёй Беларусі, бо тысячы населеных пунктаў падзялілі лёс спаленай вёскі. Шмат з іх не адрадзіліся пасля вайны. У выданні “Хатынь. Трагедыя беларускага народа” распявядаецца пра іншыя беларускія вёскі, знішчаныя ў гады нямецка-фашысцкай акупацыі. Падчас падрыхтоўкі выдання супрацоўнікі рэдакцыі сустрэліся з адзіным сведкам і ў той жа час ахвярай жудасных падзей 22 сакавіка 1943 года Віктарам Жалабковічам. На момант трагедыі яму было 7 гадоў. Кніга надрукавана па-беларуску, па-руску і па-англійску, і стала своеасаблівым помнікам і Хатыні, і ўсім спаленым разам з людзьмі вёскам і разбуранным гарадам. Выданне багата ілюстравана фотаздымкамі часоў вайны, каторыя ствараюць карціну ўсеагульнай народнай бяды… Кніга прызначана найперш для моладзі – менавіта ад яе залежыць, якой будзе наша краіна.
Баторын, Ф.Б. Чорны год : мастацка-дакументальная аповесць / Фелікс Баторын. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2011. – 280 с., [2] л. : іл. – (Дзеці вайны).
Аповесць “Чорны год” знаёміць чытача з рэальнымі падзеямі, але расказвае пра іх мастацкім словам, што робіць гэты твор даступным і тым людзям, якія не падрыхтаваны да ўспрымання сухой мовы дакумента. Падзеі, пра якія апавядае аўтар, сын аднаго з галоўных герояў аповесці, адбываліся ў чэрвені-снежні 1941 года ў Беларусі. З першых дзён Вялікай Айчыннай вайны, трапіўшы ў яе бязлітасны калаўрот, героі аповесці спазналі кашмар нямецкіх бамбардзіровак і абстрэлаў, горыч і нягоды акруження і палону. У жудасных умовах Мінскага гета яны не страцілі чалавечай годнасці і волі да барацьбы, стварылі падпольную групу супраціву і здолелі вырвацца за калючы дрот, каб у партызанскіх лясах змагацца з варожаю навалай.
Галіноўская, Н.В. Няма даравання вайне : вершы і паэма / Н.В. Галіноўская. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2014. – 66 с. – (Дзеці вайны).
У новую кнігу лаўрэата Літаратурнай прэміі імя Я. Маўра вядомай паэтэсы Ніны Галіноўскай увайшлі вершы і паэма “Пра дзяўчынку Галінку”, прысвечаныя падзеям Вялікай Айчынай вайны. Паэма носіць аўтабіаграфічны характар. Тыя пакуты, што нападкалі Галінку падчас вайны, аўтар апісвае жывой беларускай мовай, ярка і запамінальна. Любіць родную Беларусь і берагчы яе гісторыю – заклікае кожная старонка кнігі.
Гурскі, В.Р. Цяжкая дарога : аппавяданні / Васіль Гурскі. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2010. – 160 с. – (Дзеці вайны).
У кнізе Васіля Гурскага “Цяжкая дарога” апісваюцца падзеі Вялікай Айчынай вайны на тэрыторыі Беларусі, якая крывавым крылом апякла лёсы не толькі дарослых, але і дзяцей. Хлопчыкі і дзяўчынкі дапамагалі бацькам ваяваць з акупантамі, здабываючы звесткі для народных мсціўцаў, іх паспяховых баявых аперацый.
Барацьба вялася ў вёсках і гарадах, на чыгунках і лясных дарогах. Многія юныя патрыёты станавіліся сувязнымі, партызанамі атрадаў, са зброяй у руках знішчалі гітлераўцаў.
Усе нарысы дакументальныя, героі – дзеці мужнай Беларусі. Іх подвігі не забудуцца, а са старонак гэтай кнігі будуць зіхацець стагоддзямі і зваць нашчадкаў на новыя здзяйсненні для праслаўлення Бацькаўшчыны.
Дудзюк, З.І. Выжыць на дарозе смерці : успаміны / Зінаіда Дудзюк. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2013. – 260 с. – (Дзеці вайны).
Кніга апавядае пра жорсткія выпрабаванні, якія выпала перажыць мірнаму насельніцтву і ў прыватнасці дзецям і падлеткам ў гады акупацыі Беларусі войскам фашысцкай Германіі. Успаміны дзяцей-відавочцаў тых падзей яскрава паказваюць, як ім даводзілася выжываць пад дуламі аўтаматаў і жэрламі гармат, у канцэтрацыйных лагерах і на прымусовай працы ў Германіі, галадаць і мерзнуць, але нават перажыўшы гэтыя выпрабаванні, застацца добрымі і зычлівымі людзьмі.
Левановіч, Л.К. Партызанская мадонна : аповесць, апавяданні / Леанід Левановіч. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2015. – 310 с. – (Дзеці вайны).
Леанід Левановіч – вядомы беларускі пісьменнік, аўтар многіх кніг прозы і публіцыстыкі, а таксама цыкла раманаў “Прыдняпроўская хроніка”.
У новую кнігу ўвайшлі аповесць “Валанцёр свабоды”, апавяданні “Амулет” і “Партызанская мадонна”. Аповесць “Валанцёр свабоды” – гэта гераічная старонка жыцця нашага земляка, які ў маладыя гады паехаў з Заходняй Беларусі ў Аргенціну, дзе ўступіў у Камуністычную партыю, потым ваяваў з фашыстамі ў Іспаніі, актыўны ўдзельнік руху Супраціўлення ў Францыі, праз 17 гадоў вярнуўся на радзіму. Гэты твор пра мужнасць і каханне. Героі апавяданняў – ветэраны вайны, нашы сучаснікі, людзі актыўнай жацёвай пазіцыі, дзяцінства якіх абпаліла Вялікая Айчыная вайна.
Для шырокага кола чытачоў.
Камейша, К.В. Курганны звон : вершы, балады і паэмы / Казімір Камейша. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2014. – 142 с. – (Дзеці вайны).
Казімір Камейша належыць да пакалення паэтаў, што нарадзіліся ў Вялікую Айчынную вайну. Іх яшчэ і сёння, праз дзясяткі гадоў пасля тых страшных падзей, называюць дзецьмі вайны. А ў літаратуру кожны прыйшоў са сваёй тэмай, сваімі вобразамі і героямі. І у творчасці кожнага арганічна ўплецены суровы голас вайны. Рэхам далёкіх памятных і гераічных падзей прасякнуты і творы К. Камейшы, якія аўтар прапануе чытачу ў кнізе “Курганны звон”.
